Wykluczenie energetyczne na obszarach wiejskich: Jak gmina Krzywcza walczy o równość

dr inż. Dominik Kryzia Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN

Wprowadzenie

Wykluczenie energetyczne staje się coraz bardziej palącym problemem w Polsce, szczególnie na obszarach wiejskich. Transformacja energetyczna, która ma na celu odejście od paliw kopalnych i wdrożenie nowoczesnych technologii odnawialnych, często pomija te regiony, pozostawiając ich mieszkańców na marginesie działań modernizacyjnych. Przykład gminy Krzywcza w województwie podkarpackim uwidacznia złożoność tego problemu. Bez dostępu do infrastruktury gazowej, z ograniczonym wsparciem finansowym i niewystarczającą edukacją technologiczną, lokalna społeczność zmaga się z wykluczeniem energetycznym na wielu poziomach. Transformacja energetyczna to nie tylko kwestia modernizacji sieci czy wymiany źródeł ciepła. To także walka o równy dostęp do energii, poprawę jakości życia oraz zrównoważony rozwój społeczności lokalnych. Wykluczenie energetyczne dotyka nie tylko infrastruktury, ale również obciąża finansowo gospodarstwa domowe, które nie mają możliwości przejścia na nowoczesne technologie. W gminie Krzywcza, gdzie brak gazociągu i wysokie ceny drewna opałowego oraz ograniczona możliwość jego wykorzystania determinują wybory energetyczne mieszkańców, problem ten staje się szczególnie widoczny.

Gmina Krzywcza – brak gazu, ale i alternatyw

Na pierwszy rzut oka sytuacja w gminie Krzywcza może wydawać się marginalna w skali kraju, ale jest to przykład wyzwań, z którymi mierzy się wiele obszarów wiejskich w Polsce. W większości kraju dostęp do gazu ziemnego uznaje się za standard. Według danych Polskiego Instytutu Ekonomicznego, aż 85% gospodarstw domowych w Polsce ma dostęp do sieci gazowej. Tymczasem w Krzywczy brak gazociągu wymusza korzystanie z alternatywnych, często mniej efektywnych źródeł ciepła. Mieszkańcy tej gminy stoją przed trudnym wyborem. Z jednej strony wysokie ceny drewna opałowego, które w ostatnich latach wzrosły o 60%, zmniejszają opłacalność tego tradycyjnego paliwa. Z drugiej strony lokalne regulacje ograniczają możliwość pozyskiwania drewna z pobliskich lasów, co budzi frustrację wśród mieszkańców. „Mamy lasy, mamy drewno, ale nie możemy z nich korzystać” – mówi jeden z mieszkańców podczas warsztatów społecznych organizowanych w ramach projektu TANDEM. Dodatkowo perspektywa objęcia paliw grzewczych unijnym systemem ETS2 budzi obawy o dalszy wzrost kosztów ogrzewania.

Marginalizacja technologiczna i społeczna

Wykluczenie energetyczne w Krzywczy to nie tylko kwestia dostępności paliw. Brak infrastruktury to również brak możliwości korzystania z nowoczesnych technologii, takich jak pompy ciepła czy systemy fotowoltaiczne ze względu na odmowy przyłączeń do sieci elektroenergetycznej. Marginalizacja technologiczna pogłębia problem, tworząc wyraźne różnice w standardzie życia między miastami a obszarami wiejskimi. W regionach takich jak Krzywcza wdrażanie nowych rozwiązań napotyka bariery związane z brakiem kapitału społecznego, ograniczoną wiedzą technologiczną mieszkańców oraz niewystarczającym wsparciem instytucjonalnym. Dla grup wrażliwych, takich jak seniorzy czy samotne kobiety, wykluczenie energetyczne oznacza dodatkowe trudności. Obsługa tradycyjnych kotłów na węgiel czy biomasę wymaga czasu i wysiłku, co staje się barierą nie do pokonania dla wielu osób. Brak edukacji w zakresie obsługi nowoczesnych urządzeń grzewczych oraz ograniczony dostęp do informacji o dostępnych programach wsparcia, takich jak „Czyste Powietrze”, jeszcze bardziej pogłębia problem.

Projekt TANDEM – odpowiedź na lokalne potrzeby

Wybór gminy Krzywcza jako jednego z obszarów pilotażowych międzynarodowego projektu TANDEM (Transdisciplinary ANd Deliberative equity appraisal of transition policies in Energy and Mobility) pozwolił na dogłębną analizę problemu. Projekt, realizowany w kilku europejskich krajach, stawia na dialog społeczny, identyfikację lokalnych potrzeb oraz wypracowanie rozwiązań opartych na specyfice danej społeczności. W ramach projektu przeprowadzono warsztaty i deliberacje społeczne, podczas których mieszkańcy mieli okazję przedstawić swoje potrzeby i oczekiwania. Kluczowe postulaty dotyczyły:

• Rozwoju rynku drewna opałowego – mieszkańcy postulują stworzenie lokalnego systemu dystrybucji drewna, który pozwoliłby obniżyć koszty opału i zwiększyć dostępność tego surowca.
• Modernizacja sieci elektroenergetycznych – wdrożenia hybrydowych systemów pomp ciepła i fotowoltaiki, które stanowią efektywną i komfortową alternatywę dla tradycyjnych źródeł ciepła, wymagają zwiększenia zdolności przesyłowych.
• Wsparcia technicznego i edukacyjnego – mieszkańcy potrzebują lokalnych centrów wsparcia, które pomogą im zrozumieć, jak korzystać z nowoczesnych technologii oraz jak skutecznie aplikować o środki finansowe.

Polityka klimatyczna a rzeczywistość lokalna

Przykład gminy Krzywcza uwidacznia wyzwania związane z implementacją krajowej i europejskiej polityki klimatycznej na poziomie lokalnym. Transformacja energetyczna, choć niezbędna, nie może pomijać specyfiki obszarów wiejskich. Fit for 55, REPowerEU czy system ETS2 to rozwiązania, które wymagają elastycznego podejścia i dostosowania do lokalnych uwarunkowań. Konieczne są również zmiany w systemie wsparcia finansowego. Programy takie jak „Czyste Powietrze” czy „Moje Ciepło” powinny być łatwiej dostępne dla mieszkańców wsi, a proces aplikacji – bardziej intuicyjny. Bez odpowiedniego wsparcia instytucjonalnego transformacja energetyczna może pogłębić nierówności między miastami a obszarami wiejskimi.

Podsumowanie

Gmina Krzywcza to przykład regionu, który mimo wielu wyzwań aktywnie poszukuje rozwiązań dostosowanych do swoich potrzeb. Wykluczenie energetyczne w tym przypadku nie jest jedynie problemem technicznym – to kwestia społecznej równości, jakości życia oraz dostępu do nowoczesnych technologii. Inicjatywy takie jak projekt TANDEM pokazują, że dzięki dialogowi społecznemu i wsparciu międzynarodowemu możliwe jest wypracowanie rozwiązań, które przyniosą korzyści zarówno mieszkańcom, jak i środowisku. Dalsza transformacja energetyczna w Polsce powinna uwzględniać specyfikę obszarów wiejskich. Tylko w ten sposób możliwe będzie osiągnięcie równowagi między postępem technologicznym a społeczną sprawiedliwością, która jest fundamentem zrównoważonego rozwoju.